Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre tanıklık durumu farklı şekillerde değerlendirilir. Dosyanın türüne (Ceza ya da Hukuk) bağlı olarak tanıklık kuralları değişir. Her iki durumda da tanıklık hükümlerine ayrıca bakılmalıdır.
Habersiz Şahit Yazdırma Mümkün Mü?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘nda, tanık olarak birini göstermek isteyen tarafın tanıkların kişisel bilgilerini içeren bir liste sunması gerekiyor. Ancak bu bilgileri sunarken tanıklara önceden bilgi verme zorunluluğu yoktur. Yani bir kişi, haberi olmadan tanık olarak mahkemeye sunulabilir.
Ceza Muhakemesi Kanunu‘nda da tanıkların haberi olmadan tanık olarak gösterilmesi için herhangi bir bildirim zorunluluğu yoktur. Tanığın ifadesi bazen hakim tarafından, bazen de taraflar tarafından talep edilebilir.
Haberim Olmadan Tanık Gösterildim. Ne Yapabilirim?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘na göre, bilmediğiniz bir konuda tanık olarak belirlendiyse, mahkemeye başvurarak durumu kalem veya hakime bildirebilirsiniz. Ancak, gerçekten bilmediğinizi belirttiyseniz, bu beyanınız için yemin edebilirsiniz. Mahkemeye çağırıldığınızda da bilmediğinizi belirtme hakkınız vardır.
Ceza Muhakemesi Kanunu çerçevesinde, bilmediğiniz bir konuda tanıklık talep edildiğinde, dinlenirken hakime konuyu bilmediğinizi söyleyebilirsiniz. Eğer gerekli görülürse, bu durumu beyanınız için yemin ettirilebilirsiniz.
Tanık Olmak İstemiyorum, Zorunlu Mu?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘nun 245. maddesine göre, bazı özel durumlar hariç, mahkemeye tanık olarak çağrılan kişinin katılması zorunludur.
Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre ise, uygun şekilde tanık olarak çağrılan bir kişi, geçerli bir mazereti olmadan gelmezse, zorla mahkemeye getirilebilir. Tanığın geçerli bir mazereti olmadığı sürece, tanıklık yapması gerekir.
Tanık Mahkemeye Gitmezse Ne Olur?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre: Mahkemeye gitmeden önce tanıklıktan çekinmek için bir neden belirtmezseniz, sizi zorla mahkemeye getirebilirler.
Ayrıca, getirilme masrafları ve 500 Türk Lirası’na kadar olan bir para cezası ile gitmeme cezası olarak karşı karşıya kalabilirsiniz. Ancak, tanıklıktan çekinmek için geçerli bir nedeniniz varsa ve bu nedeni mahkemeye bildirirseniz, cezai işlemler iptal edilebilir.
Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre: Eğer geçerli bir mazeret sunmadan mahkemeye gitmezseniz, sizi zorla getirme masraflarıyla ve mahkemeye gitmemeniz nedeniyle oluşan diğer giderlerle yükümlü tutulabilirsiniz. Sizi zorla getirme kararı, elektronik iletişim yoluyla size iletilecektir.
Mahkemeye Gidemiyor Musunuz? İşte Yapmanız Gerekenler:
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘na göre, eğer tanıklık yapacak bir kişi mahkemeye gidemeyecek bir nedenle karşılaşıyorsa, bu durumu belirtmek için ilgili mahkemeye mazeret dilekçesi vermelidir.
Mazeretinizi detaylı bir şekilde anlatmanız ve bunu ispatlayacak belgeleri (raporlar, evraklar vs.) dilekçenize eklemeniz gerekir. Dilekçenizi hukuk ön bürosunda onaylattıktan sonra mahkemeye sunabilirsiniz. Eğer bir ön büro yoksa, dilekçeyi mahkemenin kalemine vermelisiniz. Hâkim mazereti kabul etmezse, mazeretsiz tanıklıktan kaçınma hükümleri geçerli olacaktır.
Ceza Muhakemesi Kanunu çerçevesinde de benzer bir süreç izlenir. Mazeret dilekçenizi ceza ön bürosunda onaylatmalısınız. Eğer bu büro mevcut değilse, dilekçenizi doğrudan ilgili mahkemenin kalemine sunabilirsiniz. Hâkim, mazereti kabul etmezse, mazeretsiz olarak tanıklıktan kaçınmanın cezai sonuçlarıyla karşılaşırsınız.
Şahitlere Para Veriliyor Mu?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘na göre, tanıklara zamanları için her yıl güncellenen bir ücret tarifesi üzerinden para ödemesi yapılır. Ancak bu, sadece tanığın mahkemede bulunması için değil, eğer tanık seyahat, konaklama veya yemek gibi ek masraflarla karşılaşmışsa bu masraflar için de geçerlidir.
2023’te bu ücret, ek masraflar hariç, 40 ila 80 Türk Lirası arasında belirlenmiştir. Tanığa yapılan ödemeler vergi veya harçtan muaf tutulur.
Ceza Muhakemesi Kanunu‘na göre şahitlik parası, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile aynıdır.
Gizli Olarak Tanık Olabilir miyim?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘na göre, hukuki davalarda gizli tanıklık yapılamaz.
Fakat, Ceza Muhakemesi Kanunu‘na göre gizli tanıklık olanağı vardır. Gizli tanıklık için belirli şartlar gereklidir.
Örneğin, suçun bir örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenmiş olması lazımdır. Ayrıca, tanıkların kimliklerinin açıklanmasının onlara veya yakınlarına risk teşkil etmesi gerekmektedir. Gizli tanıkların kimlik bilgileri mahkeme tarafından korunur. Gizli tanığın, olayı nasıl bildiği ve olayla ilişkisini açıklaması gerekir. Eğer tanığın duruşma esnasında ifade vermesi riskliyse, hâkim tanığı tarafların olmadığı bir ortamda dinleyebilir. Bu durumda, ses ve görüntü aktarımı sağlanır.
Yazılı Tanık Beyanı Mümkün mü?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘na göre tanıklar genellikle hâkim önünde sözlü ifade verirler. Tanığın yazılı notlardan yararlanması ya da ifadesini yazılı olarak sunması genellikle kabul edilmez. Ancak bazı istisnai durumlarda, örneğin tanığın konuşma yeteneğinin olmaması gibi, hâkim yazılı ifadeye izin verebilir.
Ceza Muhakemesi Kanunu‘na göre de tanıklar genelde sözlü olarak dinlenilir. Ancak bazı özel durumlarda hâkim yazılı ifadeyi kabul edebilir.
Tanık Yalan Beyanında Bulunursa Ne Olur?
Türk Ceza Kanunu‘na göre, yalan tanıklık suçu işleyenlere bir ila üç yıl arasında hapis cezası verilebilir. Eğer yalan beyanla bir kişiye zarar verilmişse, bu durumda verilecek ceza da değişiklik gösterebilir.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘na göre, bir tanığın yalan söylediği tespit edilirse ve yeterli delil bulunursa, bu durum tutanakla kaydedilir ve savcılığa iletilir. Eğer yalan tanıklıkta başka kişiler de yer alıyorsa veya bir kişi bu suçu işlemesi için tanığı yönlendirmişse, hâkim bu kişilerin de tutuklanmasına karar verebilir.
Tanıklıktan Çekinme Hakkım Var mı?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘na göre tanıklar belirli durumlar altında tanıklık sildirme yapabilir. Bu durumlar kişisel nedenler, sır saklama ve menfaat çatışması olarak sınıflandırılabilir.
Ceza Muhakemesi Kanunu‘nda ise tanıklıktan çekinme halleri kişisel nedenler, meslekten kaynaklanan nedenler ve aleyhte tanıklıktan çekinme şeklinde gruplanmıştır. Tanıklıktan hukuka aykırı bir şekilde çekinenler için yaptırımlar söz konusudur.
Tanıklığı Nasıl İptal Ettirebilirim?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘na göre tanıklığın iptal edilmesi için yukarıda belirtilen tanıklıktan çekinme sebeplerinin varlığına dair kanıtlar sunulmalıdır. Bu gerekçeler dışında tanıklığın iptalini talep etmek mümkün değildir. Tanıklıktan çekinme gerekçeleri sunulduğunda, bu gerekçelerin doğruluğunu ispat etmek tanığın sorumluluğundadır.
Ceza Muhakemesi Kanunu‘na göre de bu durum benzerdir. Tanıklıktan çekinme gerekçeleri ile tanıklığın iptal edilmesi istenebilir.
Kimler Tanıklıktan Çekinebilir?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre:
Tanıklıktan çekinebilme hallerinde sayılan tanıklıktan çekinme hakkı olan kişiler şunlardır:
1. Kişisel nedenlerle tanıklıktan çekinme halleri
- Tanık iki taraftan birinin nişanlısıysa,
- Hali hazırda ya da eski eşiyse,
- İki taraftan biri tanığın kendisinin ya da eşinin alt soyu ya da üst soyu ise,
- Tanık ile taraflardan biri arasında evlatlık bağı varsa,
- Üçüncü derece dahil olmak üzere kan veya kayın hısımlığı varsa,
- Koruyucu aile ilişkisi varsa, koruyucu ailenin çocuğu ile koruma altına alınan çocuk birbirine karşı tanıklıktan çekinebilir.
2. Sır nedeniyle tanıklıktan çekinme halleri
- Kanun gereği sır olarak korunması gereken bilgilerle ilgili tanıklık yapacak kimseler tanıklıktan çekinebilir. Fakat sır sahibi sırrın açıklanmasına izin verirse tanıklıktan çekinme hakkı olmaz.
- Avukatlık Kanunu hükümleri saklıdır.
3. Menfaat ihlali tehlikesi nedeniyle tanıklıktan çekinme
- Tanığın beyanı kendisine ya da kişisel nedenle tanıklıktan çekinme halleri olan kişilerden birine doğrudan doğruya maddi bir zarar verecekse tanıklıktan çekinebilir.
- Kendisine ya da kişisel nedenle tanıklıktan çekinme halleri olan kişilerden birinin şeref ve itibarını ihlal edecekse ya da ceza soruşturmasına veya kovuşturmasına sebep olacaksa tanıklıktan çekinebilir.
- Meslek veya sanatına ait sırların ortaya çıkmasına sebebiyet verecekse tanıklıktan çekinebilir.
Fakat bu hallerin de çeşitli istisnaları vardır:
- Kişisel nedenlerle tanıklıktan çekinme ve sır nedeniyle tanıklıktan çekinme halleri ile tanığın beyanı kendisine ya da kişisel nedenle tanıklıktan çekinme halleri olan kişilerden birine doğrudan doğruya maddi bir zarar vermesi halinde;
- Hukuki işlemin yapılması esnasında tanık olarak bulunmuşsa, o işlemin esası ve içeriği hakkında,
- Aile bireylerinin doğum, ölüm veya evlenmelerinden kaynaklanan olaylar hakkında,
- Aile bireyleri arasındaki mali uyuşmazlıklar hakkında,
- Taraflardan birinin hukuki selefi ya da temsilcisiyse kendisinin yaptığı işlemler hakkında
Tanıklıktan çekinilemez.
Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre
Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre ise durum farklılık gösterir.
1. Kişisel sebeplerle tanıklıktan çekinebilme halleri
- Tanık, şüphelinin ya da sanığın nişanlısıysa,
- Eşi ya da eski eşiyse
- Kan veya kayın hısımı olarak altsoyu ya da üstsoyu ise,
- Üçüncü derece dahil kan ya da kayın hısımı ise,
- Tanık ile şüpheli ya da sanık arasında evlatlık bağı var ise
Tanıklıktan çekinilebilir.
2. Meslek ve sürekli uğraşları sebebiyle tanıklıktan çekinme:
- Avukatlar, stajyerleri ya da yardımcılarının meslekleri sebebiyle öğrendikleri bilgiler söz konusuysa,
- Hekimler, diş̧ hekimleri, eczacılar, ebeler ve bunların yardımcıları ve diğer bütün tıp mesleklerinden kişilerin, meslekleri sebebiyle hastaları ve bunların yakınları hakkında öğrendikleri bilgiler söz konusuysa,
- Malî işlerde görevlendirilmiş̧ müşavirler ve noterlerin meslekleri sebebiyle hizmet verdikleri kişiler hakkında öğrendikleri bilgiler söz konusuysa,
Tanıklıktan çekinebilir. Ancak avukatlar hariç olmak üzere diğer meslek erbapları, ilgili kişinin rıza vermesi halinde tanıklıktan çekinme hakkını kullanamayacaktır.
3. Kendisi veya yakınları aleyhine tanıklıktan çekinme:
- Tanık, kendisini ceza kovuşturmasına uğratabilecek nitelikte olan sorulara cevap vermekten kaçınabilir.
- Tanık, kişisel nedenlerle tanıklıktan çekinme hallerinde sayılan kişilerden birisi için ceza kovuşturması başlatılabilecek olursa sorulara cevap vermekten kaçınabilir.
